Hij droomde van een toekomst buiten Bulgarije. Toen een kennis Alexander in 2016 een goede baan in Nederland aanbood, greep hij deze kans met beide handen aan. Zijn droom bleek al snel een nachtmerrie. Alexander kwam in de kassen in Noord-Holland terecht. Bron: www.mensenhandelinnederland.nl
‘Bulgarije is een mooi land met een slecht systeem’, begint Alexander zijn verhaal. Hij heeft een goede opleiding achter de rug in Bulgarije, werkervaring opgedaan bij een internationaal bedrijf. ‘Maar de corruptie is overal. Je moet daar aan meedoen anders lig je eruit.’
Alexander begon te dromen over een leven elders. Hij was al eens op vakantie in Nederland geweest. Het kleine aangeharkte land had indruk gemaakt. Hij zou zich daar ook goed kunnen redden met zijn Engels. Toen later een kennis – zijn bijnaam luidde Chocko – hem een goede baan in Nederland aanbood, was Alexander meteen enthousiast. ‘Ik dacht: dit is mijn kans.’ Argwaan had hij niet. Het verhaal van Chocko zat goed in elkaar. Hij beloofde gouden bergen. ‘Wij Bulgaren zijn niet achterdochtig, we geloven elkaar nogal snel.”
Afspraken werden gemaakt en Alexander stapte met zijn rugzak vol dromen in het busje van Chocko. Dag Bulgarije. Er stapten meer mensen in. Onderweg, ergens in Oostenrijk, veranderde de sfeer in het busje. Chocko vertelde ineens dat de beloofde kantoorbaan niet doorging, maar hij had meteen een oplossing, een ander bedrijf was wel op zoek naar komkommerplukkers. ‘Het was take it or leave it. Anders kon ik uitstappen.’
‘Er was een gezin met twee kinderen – een jongen en meisje van een jaar of veertien en zestien jaar. Kinderarbeid in Nederland’
Alexander stemde toe. Vooruit dan maar. Misschien was het maar voor even. Chocko zou alles regelen, werk, verblijf. Na een lange autorit arriveerde het gezelschap bij de kassen. ‘We werden ondergebracht in een woning, tegenover de kassen. Er bleken meer mensen – allemaal Bulgaren – te wonen. In totaal waren we met z’n negentienen. Mannen, vrouwen. We sliepen op matrassen naast elkaar. Ik voelde me echt een slaaf.’
De volgende dag begon het werk. Plukken en inpakken. Van 6 tot 6. Lange dagen, zwaar werk. ‘Maar ach, hij had ons zes euro per uur beloofd. Beter dan het uurloon Bulgarije.’ Hij glimlacht. ‘Weet je, het werk was wel ok. Beter iets dan niets. Onze klachten gingen vooral over de huisvesting. We hadden geen enkele privacy, we deelden een toilet en een badkamer met z’n allen. Het was vies en we moesten heel lang wachten.’
Uitbetalen deed Chocko niet vaak. Hij rekende 300 euro huur en verrekende tal van andere kosten met de gewerkte uren. ‘Hij bracht allerlei commissies in rekening. Voor het werk, voor het onderdak. We moesten onze boodschappen ook bij hem doen, hij vroeg belachelijk hoge prijzen.’
Chocko wilde niet dat ‘zijn medewerkers’ naar een supermarkt in de dichtstbijzijnde stad gingen. Hij wilde niet dat ze contact hadden met de buitenwereld. ‘We waren echt niet vrij om te gaan en staan waar we wilden. Ik had vaak ruzie met hem. Ook mochten we niet met de teler of met andere mensen praten. Wie denk je dat je bent? riep hij dan. Hij werd met de dag strenger.
‘Ik ben hier de baas. Ik bepaal’
Drie maanden lang, zes dagen in de week, vaak 12 uur per dag werkte Alexander in de kassen. ‘Ik begon ’s avonds met hardlopen tussen de kassen. Ik moest sporten anders werd ik gek. Wat moest ik doen? Ik bleef maar malen. Dit was niet het leven dat ik wilde. Maar ik durfde ook niet weg te gaan, ik had nog veel geld tegoed. En wat zou ik dan moeten? In een vreemd land, zonder geld?’ Dat was ook precies waar Chocko mee dreigde. ‘Ga maar weg, daar is de straat.’ Uitbetalen deed hij zelden. ‘Ik heb in die drie maanden misschien in totaal zo’n 200 euro gekregen.’
Arbeidsuitbuiting is ook in de gemeente Zaanstad een pijnlijk en groeiend probleem, zegt burgemeester Jan Hamming. Met een nieuwe huisvestingsverordening om de verkamering binnen de gemeente tegen te gaan en een verplichte Bibob-toets probeert de gemeente een einde te maken aan mensonterende praktijken. ‘Gezinnen met kleine kinderen die op een matrasje in een kelder slapen, dat kan gewoon niet.’
Alexander wilde weg. Hij had gehoord dat hij een BSN-nummer moest kopen in Nederland. De enige gemeente die hij bij naam kende was de gemeente Rotterdam, de stad die hij als toerist had leren kennen. ‘Ik heb zelfs tot twee keer toe bij de gemeente een afspraak gemaakt, maar Chocko liet me niet gaan.’ Ook weigerde hij Alexander te betalen. ‘Ik had hem om een voorschot gevraagd, ik had geld nodig om daar heen te reizen, maar hij wilde niets geven. Je hebt al genoeg schuld bij mij, beweerde hij. Hij vroeg elke keer om meer commissie.’
Op een dag barstte de bom. Chocko maakte ruzie met het gezin met de twee kinderen. De kinderen werkten te langzaam, de familie klaagde te veel. ‘Hij wilde de familie op straat zetten. Ik werd kwaad, schaarde me achter het gezin. Wat moesten zij doen op straat?’
Terwijl de familie vertrok, richtte Chocko zijn woede op Alexander en dreigde hem ook buiten te zetten. ‘Maar ik liet me niet zomaar wegsturen, ik had zoveel uren niet uitbetaald gekregen. Maar hij weigerde. We hadden natuurlijk ook niets op papier.’
‘Het maakte me allemaal niets meer uit, ik ging liever naar de gevangenis dan de straat op’
Tijdens de hoogoplopende ruzie ging de bel. Alexander deed open. Twee agenten die even wilden kijken. De familie had hulp gezocht. ‘De kinderen konden een beetje Engels en hadden aan een buurman verderop verteld dat ze een plaats zochten om te overnachten. Hij had de politie gebeld. Alexander vertelde de agenten wat er aan hand was. Hij was de enige in het huis die goed Engels sprak. De agenten schrokken van wat ze binnen aantroffen. Er kwamen meer politiewagens.
Chocko werd aangehouden. De Bulgaarse medewerkers legden een verklaring af. Niet iedereen deed zijn mond open. Te bang om iets te zeggen. ‘In Bulgarije vertrouw je de politie nu eenmaal niet.’
Na de verklaringen hoorde Alexander dat hij en zijn collega’s slachtoffers waren van mensenhandel. Glimlachend: ‘Ik schrok, dacht meteen aan prostitutie. Ik had in Bulgarije nog nooit van arbeidsuitbuiting gehoord. Er worden daar zoveel mensen uitgebuit.’
Alexander en de anderen werden ondergebracht in een hotel. ‘Ik wist niet wat ik meemaakte. Ik kon het niet geloven dat het voorbij was. Later kwam er een maatschappelijke organisatie om ons verder te helpen. Die opvang in de eerste periode, dat was allemaal zo goed geregeld.’
Nu vier jaar later heeft Alexander zijn leven in Nederland opgebouwd. Zijn droom lijkt toch – stapje voor stapje – uit te komen. Hij heeft een appartement, een leuke baan en droomt over een eigen zaak. ‘Deze periode heeft me zeker gevormd. Ik had nooit gedacht dat ik in zo’n situatie terecht zou komen. Ik vertrouw mensen niet meer zo snel.’
‘Hij haalt nog steeds Bulgaren naar Nederland en zet ze hier aan het werk’
Mensenhandelaar Chocko is later veroordeeld. ‘Hij ontkende natuurlijk alles in de rechtbank. Ook de teler beweerde van niets te weten. Chocko kreeg een erg lage straf. Een geldboete en hij heeft in totaal maar negentien dagen gezeten. Tsja, dat houdt zulke mensen natuurlijk niet tegen. Hij doet nog steeds hetzelfde. Nu in Zeeland.’
Dit verhaal komt uit de longread www.mensenhandelnederland.nl Met deze longread – gemaakt door fotograaf Bas Losekoot en journalist Jessica Maas – willen CoMensha en de VNG gemeenten en andere professionals ondersteunen in hun strijd tegen elke vorm van uitbuiting.
