Oppas bij opa

Eigenlijk kan de 50-jarige Zaenal nog steeds niet geloven wat hem in Nederland is overkomen. De Indonesische man, die drie jaar geleden nog op de rijstvelden in Surabaya stond, is nog bitter en boos. Daarom wil hij zijn verhaal doen over zijn werk als ‘oppas voor opa.’

Zaenal is een man van weinig woorden. Of hij spijt heeft van zijn komst naar Nederland drie jaar geleden? Hij haalt zijn schouders op. De periode bij opa, de oude man die hij tot vorig jaar november verzorgde, heeft hem veranderd.  Hij vertrouwt mensen niet meer zo snel. Hij weet nog goed hoe aardig zijn bazin leek toen hij haar ontmoette. Een vriendelijke vrouw die hem vertelde dat haar vader na zijn beroerte hulp nodig had. Hij zou negenhonderd euro per maand verdienen. ‘Ik moest voor opa zorgen en kleine huishoudelijke klusjes doen. Voor acht uur per dag, dacht ik. Daar ging ik eigenlijk vanuit. Dat is mijn fout geweest.’ 

De realiteit bleek anders. Zaenal werkte al snel 12 uur per dag, vaak meer. De man van boven de tachtig had eigenlijk dag en nacht hulp nodig. Met zijn medicijnen, met de maaltijden. ‘Als we naar het huis van zijn dochter gingen, dan moest ik dat ook schoonmaken. Ik had geen moment rust.’ Soms als de thuiszorgmedewerker niet kwam, dan waste hij opa ook.

‘Ze houdt ervan om spelletjes te spelen met mensen’

De dochter die hem vertelde advocaat en lerares Engels te zijn, ontpopte zich als een wisselvallige en onredelijke bazin. ‘Ze houdt ervan om spelletjes te spelen met mensen. Ik dacht in het begin: als ik maar hard werk en laat zien hoe loyaal ik ben, dan komt het wel goed.’

Maar het kwam niet goed. Niet eerder werd hij zo behandeld. Vernederd. Hij herinnert zich die keer dat ze hem niet het volledige salaris wilde betalen omdat ze vond dat hij zijn werk niet goed deed. Ze verweet hem alle koffie te hebben opgedronken. ‘Ik drink niet eens koffie’, zegt Zaenal. Verdiende hij de eerste periode nog 900 euro, na drie maanden betaalde ze hem nog maar 800 euro. ‘Ze zocht altijd weer naar fouten.’

Schaduw

Zaenal werd opa’s schaduw. Overal waar opa was, was Zaenal. Ook opa had een wisselvallig karakter. Soms aardig, soms heel boos. ‘Dan gooide hij het brood op de grond. Hij vond het brood – dat ik van zijn dochter moest kopen – niet lekker.’  Regelmatig kwam Zaenal om vijf uur ’s nachts thuis. Bekaf.

Dit was niet het leven wat hij zich had voorgesteld. Een vriend in Indonesië had hem verteld dat Nederland zo’n mooi land was, een land met veel werk. Daarom was hij drie jaar geleden op een toeristenvisum naar de andere kant van de wereld gevlogen. In de hoop daar te werken aan een betere toekomst voor Furkan en Ozan, zijn twee jongens.

Toen hij in Nederland aankwam, bleek het werk niet voor het oprapen te liggen. Met moeite kon Zaenal een paar schoonmaakadresjes vinden, totdat hij op Facebook de oproep voor ‘oppas voor opa’ voorbij zag komen. Hij belde meteen.

Gehoorzaam

Later hoorde hij van FairWork dat hij niet de eerste Indonesische oppas van opa was. ‘Ze heeft ook andere mensen slecht behandeld. Een aantal heb ik later ontmoet. De dochter had tegen een van hen gezegd dat ze graag met Indonesiërs inhuurt ‘omdat ze hard werken en gehoorzaam zijn’.

Daarom wil Zaenal ook zijn verhaal doen. Om te voorkomen dat deze vrouw nog meer slachtoffers maakt. Via via kwam hij zelf vorig jaar in contact met Yasmine Fernandez van FairWork. Bij haar kan hij in zijn eigen taal z’n verhaal kwijt. Hij vertelt haar dat zijn bazin soms dreigt hem aan te geven bij de politie, omdat hij illegaal aan het werk is. ‘Ik zou meteen de gevangenis ingaan.’

Ondertussen ontdekt FairWork dat er over deze baas al meer klachten zijn binnengekomen. Maar liefst negen werknemers heeft ze op een vergelijkbare manier uitgebuit.

Voor Zaenal was het eigenlijk al snel duidelijk. Hij kon hier niet blijven, maar zoals vaak in dit soort zaken, hij had nog een hoop geld tegoed. Achterstallig loon, waar hij zo hard voor gewerkt had. Dat, en de wetenschap dat zijn moeder, zijn vrouw en zijn zoontjes thuis in Surabaya afhankelijk zijn van zijn inkomen, maakte dat hij veel langer bleef.

‘Sommige vrienden vonden dat ik daarom moest blijven, maar één vriend adviseerde me weg te gaan. “Dit vergiftigt je van binnen”, en hij had gelijk. Ik herinner me dat gif, dat gevoel nog steeds. Daarom wil ik nu mijn verhaal doen. Wij Indonesiërs hebben geleerd om altijd ja te zeggen. Maar we moeten leren om op te komen voor onszelf. Anders blijven mensen zoals mijn baas ons gebruiken.’

Wati Darwisyah, coördinator van de Indonesische cultureel mediators van FairWork, heeft zich samen met collega Yasmine Fernandez, vastgebeten in deze zaak. ‘We ondersteunen Zaenal om de zaak te melden bij de Nederlandse Arbeidsinspectie. Er zijn nu negen slachtoffers bij ons bekend. En we horen dat een volgende persoon alweer aan het werk is bij opa. Het belangrijkste voor ons is dat deze vrouw hier mee stopt.’

Dit verhaal komt uit de podcastserie Uitgewrongen. In de driedelige podcast Uitgewrongen gaan journalisten Wiebe de Jong en Jessica Maas in gesprek met deze onzichtbare vrouwen én mannen en met experts. Klik hier voor meer informatie en om de podcast te beluisteren.